Ψυχική υγεία: ανάγκη για όλους, επιλογή για λίγους

Ποιο είναι το αντικείμενο της Ψυχολογίας;

Μετά από σχεδόν μία εικοσαετία ενασχόλησης με την Ψυχολογία έχω διαπιστώσει ότι η αντίληψη του κόσμου σχετικά με το αντικείμενο της επιστήμης αυτής, όπως και με το επάγγελμα του ψυχολόγου είναι σε μεγάλο βαθμό συγκεχυμένη. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι οι απαντήσεις που λαμβάνουμε στην ερώτηση «ονόμασε ορισμένους από τους γνωστότερους ψυχολόγους» περιλαμβάνουν κυρίως ονόματα ψυχοθεραπευτών όπως ο Freud, ο Jung, o Υalom κ.ά. Έχω παρατηρήσει ότι σχεδόν κανείς δεν αναφέρει νομπελίστες επιστήμονες όπως τον Hubel που μελέτησε το σύστημα της όρασης, τον Kahneman που διερεύνησε τη διαδικασία λήψης αποφάσεων στον χώρο του αντικειμένου «Συμπεριφορά και Οικονομία» και τον Simon, ο οποίος ασχολούνταν με την τεχνητή νοημοσύνη.

Ο Gleitman περιέγραψε την Ψυχολογία ως μία διανοητική ομοσπονδιακή αυτοκρατορία με γνωστικά πεδία από τη βιολογία έως τις κοινωνικές επιστήμες. Στη διαδικτυακή σελίδα του Αμερικανικού Συλλόγου Ψυχολόγων περιγράφονται 54 υποδιαιρέσεις του κλάδου, οι οποίες αναφέρονται είτε σε κάποιον τομέα του χώρου, για παράδειγμα πειραματική ή κλινική ψυχολογία, είτε σε κάποια πιο εστιασμένη εξειδίκευση, όπως ο ύπνος, η τρίτη ηλικία, η εκπαίδευση κ.ά.

Η Ψυχολογία είναι μία σχετικά νέα επιστήμη, καθώς πρωτοεμφανίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα. Το αντικείμενό της περιλαμβάνει τη μελέτη της συμπεριφοράς των ανθρώπων αλλά και των ζώων, και είναι πάρα πολύ ευρύ, αφού εκτείνεται από τη βιολογία μέχρι και την κοινωνιολογία. Η έλλειψη συνοχής στο χώρο της ψυχολογίας δεν είναι απαραίτητα μειονέκτημα, διότι η γνώση που προσκομίζεται από τις διάφορες ειδικότητες των ψυχολόγων έχει πολλές εφαρμογές σε ένα μεγάλο εύρος πεδίων. Έτσι μπορεί να θεωρηθεί ότι η ψυχολογία είναι μία επιστήμη-κόμβος που συνδέει διάφορα αντικείμενα.

Σε γενικές γραμμές, μπορεί να ειπωθεί ότι οι ψυχολόγοι μελετούν τη σχέση μεταξύ δύο αντικειμένων. Το πρώτο είναι ο τρόπος με τον οποίο αλληλεπιδρούν οι λειτουργίες του εγκεφάλου και η συμπεριφορά και το δεύτερο ο τρόπος με τον οποίο αλληλεπιδρά το περιβάλλον με τη συμπεριφορά.

Ο κοινός τόπος και ουσιαστικά αυτό που έχει ενώσει όλους τους τομείς της Ψυχολογίας είναι η επιστημονική μεθοδολογία, η οποία ακολουθείται και για την έρευνα του εύρους των συμπεριφορών υπό μελέτη, αλλά και για τις εφαρμογές των ευρημάτων που απορρέουν από τις παραπάνω έρευνες. Η Επιστήμη δεν ορίζεται από το αντικείμενο της μελέτης, ούτε από τα εργαλεία που διαθέτει, αλλά μπορεί να περιγραφεί ως ένας τρόπος σκέψης των πραγμάτων που οδηγεί στη βαθύτερη κατανόηση της λειτουργίας τους. Η επιστημονική μεθοδολογία περιλαμβάνει την προσεκτική παρατήρηση των φαινομένων υπό διερεύνηση, το σχηματισμό ερευνητικών υποθέσεων, το σχεδιασμό και τη διεξαγωγή πειραματικών διαδικασιών και την ανάλυση των πειραματικών δεδομένων με σκοπό την εξαγωγή συμπερασμάτων. Άρα, παρά τη δυσκολία στην ενοποίηση των πεδίων της ψυχολογίας είναι σημαντικό να τονιστεί η ενότητα και η συνέπεια στην ερευνητική μεθοδολογία που εφαρμόζεται για την προαγωγή της γνώσης.

Οι ψυχολόγοι μπορούν να εργάζονται είτε ανεξάρτητα, είτε ως μέλη κάποιας ομάδας με επαγγελματίες άλλων ειδικοτήτων, όπως για παράδειγμα ιατρούς, δικηγόρους, δασκάλους κ.ά. Εξαιτίας του μεγάλου εύρους του αντικειμένου της ψυχολογίας, η μεταπτυχιακή εκπαίδευση και η εξειδίκευση μετά από το πρώτο πτυχίο είναι σχεδόν απαραίτητες για την επαγγελματική αποκατάσταση. Τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά ενός ψυχολόγου είναι η ευελιξία, ώστε να εφαρμόζει γνώσεις που προέρχονται από ένα ευρύ πεδίο σε πολλά διαφορετικά πλαίσια, η δημιουργικότητα, η συστηματική μελέτη και η διά βίου εκπαίδευση σχετικά με το αντικείμενό του.

Δρ. Χαρά Τσέκου
Ψυχολόγος