Πώς θα βελτιωθεί η διδασκαλία στην τριτοβάθμια εκπαίδευση;

Ο προβληματισμός για το επίπεδο της Ανώτατης Εκπαίδευσης και τη βελτίωσή του στις χώρες της ΕΕ, όπως αυτός αποτυπώνεται στην αναφορά «High Level Groupon the Modernisation of Higher Education» (Ιούνιος 2013), σηματοδοτεί μια στροφή από την έρευνα στη διδασκαλία. Η στροφή αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία από τη στιγμή που λάβει κανείς υπόψη, όπως επισημαίνει η μελέτη, ότι υπάρχει μια υπερβολική εστίαση στην έρευνα, η οποία επισκιάζει τη διδασκαλία που κινδυνεύει να θεωρηθεί κάτι το δεδομένο, με όλες τις αρνητικές επιπτώσεις που αυτό συνεπάγεται.

Με το βλέμμα, λοιπόν, στραμμένο στη διαδικασία της διδασκαλίας και της μάθησης, η μελέτη επισημαίνει ορισμένα βασικά σημεία, τα οποία χρειάζεται να ληφθούν υπόψη. Αυτά είναι:

1. Η διδασκαλία και η μάθηση απαιτούν πλήρη υποστήριξη τόσο από τα ιδρύματα όσο και από τις κυβερνήσεις. Στους σκοπούς που παρουσιάζουν τα πανεπιστήμια, ειδικά εκείνα που κάνουν έρευνα, συχνά παραλείπεται η αναφορά στη διδασκαλία. Από την άλλη, το επίπεδο της διδασκαλίας είναι κάτι για το οποίο φροντίζουν ορισμένα μέλη του διδακτικού προσωπικού από μόνα τους, χωρίς να έχουν την οποιαδήποτε υποστήριξη. Γι’ αυτό θα πρέπει να ιδρύματα να θέσουν τους διδακτικούς και μαθησιακούς στόχους τους στα προγράμματα σπουδών, καθώς και το πώς αυτοί θα επιτευχθούν.

2. Ηγεσία του ιδρύματος: από πάνω προς τα κάτω και αντίστροφα. Για να υπάρξει αποτελεσματική διδασκαλία και μάθηση θα πρέπει να εδραιωθεί ως κάτι το αναγκαίο στη νοοτροπία του ιδρύματος. Στην περίπτωση αυτή, είναι σημαντική η ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού, τόσο από πάνω προς το κάτω όσο και από κάτω προς τα πάνω. Επιπλέον, θα πρέπει να υπάρξει εσωτερικός διάλογος, καθώς και συνεργασία με άλλα ιδρύματα.

3. Αναγνώριση της διδασκαλίας ως δεξιότητα. Χρειάζεται οι διδάσκοντες να βελτιώσουν τη δεξιότητα της διδασκαλίας, γιατί αυτή δεν αποκτάται κατά τρόπο αυτόματο. Δεν υπάρχει άμεση σύνδεση της έρευνας με την ικανότητα να διδάσκει κανείς, ούτε η διδασκαλία είναι ένα «βάρος» που θα πρέπει να επωμίζονται νέοι ακαδημαϊκοί.

4. Ποιες δεξιότητες θα πρέπει να έχει σήμερα κάποιος για να προωθήσει την ποιοτική μάθηση; Για να υπάρξει αποτελεσματική διδασκαλία και, κατ’ επέκταση, μάθηση, θα πρέπει ο διδάσκων να διαθέτει επικαιροποιημένο υλικό. Ωστόσο, αυτό δεν αρκεί. Χρειάζεται να μην περιορίζεται στο αντικείμενό του, αλλά να γνωρίζει και τις βασικές θεωρίες μάθησης (π.χ. θεωρία μάθησης ενηλίκων) και, φυσικά, το πώς να τις θέσει σε εφαρμογή. Επίσης θα πρέπει να έχει την ικανότητα να ανταποκρίνεται άμεσα στις νέες ανάγκες που δημιουργούνται μέσα στο διδακτικό περιβάλλον, αλλά και να προκαλεί την επιθυμία για μάθηση.

5. Εστίαση στις «μαλακές» δεξιότητες. Ένα ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα δεν θα πρέπει να εστιάζει μόνο σε συγκεκριμένα αντικείμενα, αλλά θα πρέπει να στοχεύει και στη συνολική μόρφωση του προσώπου. Με άλλα λόγια, θα πρέπει να στοχεύει στο να αποκτήσουν οι φοιτητές του μια ευρύτερη βάση, ώστε να μπορέσουν να οικοδομήσουν πάνω σε αυτήν τις όποιες μελλοντικές δεξιότητές τους. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσονται οι «μαλακές» δεξιότητες όπως το να μαθαίνει κανείς πώς να μαθαίνει (το οποίο είναι μία από τις επτά δεξιότητες του European Key Competences Framework).

6. Επιβράβευση διδακτικών δεξιοτήτων και συμμετοχής. Στις περισσότερες περιπτώσεις για την εξέλιξη της καριέρας κάποιου και η αύξηση του μισθού δεν λαμβάνονται υπόψη οι επιδόσεις του στη διδασκαλία. Αυτά που εξετάζονται είναι μετρίσιμα πράγματα, όπως π.χ. οι δημοσιεύσεις. Χρειάζεται, επομένως, ένα σύστημα κινήτρων και επιβραβεύσεων που να περιλαμβάνουν τις διάφορες μορφές διδασκαλίας.

7. Συμμετοχή των φοιτητών στη διδασκαλία και τη μάθηση. Το πρόγραμμα σπουδών θα πρέπει να σχεδιαστεί έτσι ώστε να διαμορφωθεί ένα παραγωγικό μαθησιακό περιβάλλον, όπου θα συμμετέχουν ενεργά και οι φοιτητές.

8. Γνώρισε τους φοιτητές σου. Θα πρέπει το εκπαιδευτικό ίδρυμα να γνωρίσει τους φοιτητές του, τις ανάγκες τους, καθώς και να οργανώσει τις υπηρεσίες εκείνες που θα βοηθήσουν τον φοιτητή να λάβει μια σωστή απόφαση, αλλά και θα ξέρει ότι θα βρει στήριξη σε περίπτωση που αντιμετωπίσει κάποιο πρόβλημα.

9. Διεπιστημονικότητα. Αυτή είναι απαραίτητη, καθώς ζούμε σε έναν κόσμο που απαιτεί το συνδυασμό διαφόρων δεξιοτήτων και συνόλων γνώσης, προκειμένου να υπάρξει επιτυχία και αυξημένη ανταγωνιστικότητα.

10. Τεχνολογία και νέα παιδαγωγικά εργαλεία. Η τεχνολογία σήμερα δίνει τη δυνατότητα για άμεση και φθηνή πρόσβαση στη γνώση. Επίσης προσφέρει ευκαιρίες για βελτίωση της διδακτικής διαδικασίας. Αυτά είναι στοιχεία που δεν θα πρέπει κάποιος να παραβλέψει.

11. Παγκοσμιοποίηση και κινητικότητα των φοιτητών και του διδακτικού προσωπικού. Καθώς η παγκοσμιοποίηση και η συνακόλουθη κινητικότητα διδακτικού προσωπικού και φοιτητών είναι και θα συνεχίσει να αποτελεί μια πραγματικότητα, θα πρέπει η ανάπτυξη της ανταγωνιστικότητας και της συνεργασίας σε παγκόσμιο επίπεδο να αποτελέσει στόχο της διδασκαλίας και της μάθησης.

Η ανώτατη εκπαίδευση έχει ιδιαίτερη σημασία για την πρόοδο όχι μόνο του ατόμου, αλλά και της κοινωνίας (ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα από αυτήν την άποψη είναι η έρευνα «Educationpays, the Benefits of Higher Education for Individuals and Society»). Ωστόσο, εκπαίδευση χωρίς διδασκαλία δεν νοείται. Επίσης θα πρέπει να πάψει να νοείται ανώτατη εκπαίδευση με αδυναμία ελέγχου και βελτίωσης της διδακτικής διαδικασίας. Σήμερα περισσότερο από ποτέ υπάρχει η ανάγκη για βελτίωση του διδακτικού επιπέδου, ώστε από τα πανεπιστήμια να αποφοιτούν άνθρωποι που θα γνωρίζουν πώς να ανταποκριθούν στις πιεστικές ανάγκες της εποχής και να βρουν λύσεις που θα βοηθήσουν όχι μόνο τον εαυτό τους αλλά και την κοινωνία γενικότερα.

Μιχάλης Κατσιμίτσης, PhD