Ποια θα πρέπει να είναι η εκπαίδευση για το 2015 και μετά;

Σε μια περίοδο αναβρασμού στον χώρο της παιδείας, είναι ιδιαίτερα χρήσιμο να τεθούν προς διερεύνηση και προβληματισμό οι ευρύτεροι στόχοι που θα πρέπει να έχει ένα εκπαιδευτικό σύστημα ως το πλαίσιο εκείνο που μορφώνει και διαμορφώνει την κοινωνία του άμεσου και απώτερου μέλλοντος.

Σε μια τέτοια συζήτηση, έχει ιδιαίτερη σημασία να παρουσιαστούν οι βασικές προτάσεις-στόχοι που θέτει το Education for All Global Monitoring Report, μιας αναφοράς που συντάσσεται από ανεξάρτητη ομάδα ερευνητών και τελεί υπό την αιγίδα της UNESCO. Για το 2013, με βλέμμα το 2015 και πιο πέρα, η ομάδα αυτή έχει δώσει στη δημοσιότητα δύο κείμενα (Teaching and Learning for Development και Proposed post-2015 education goals: Emphasizing equity, measurability and finance) που αποτελούν περιλήψεις της τελικής αναφοράς της, η οποία πρόκειται σύντομα να δημοσιευτεί.

Οι προτάσεις αυτές έχουν διαμορφωθεί λαμβάνοντας υπόψη τις νέες παραμέτρους που έχουν διαμορφωθεί, όπως η απότομη αστικοποίηση, η οικονομική κρίση, η περιβαλλοντική υποβάθμιση, η κλιματική αλλαγή, η διατροφική ανασφάλεια κτλ.

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, η εκπαίδευση δεν καλείται πλέον να αντιμετωπίσει μόνο τη φτώχεια και το ζήτημα της οικονομικής ανάπτυξης, αλλά και γενικές προκλήσεις, όπως η περιβαλλοντική υποβάθμιση, η προαγωγή της ανοχής απέναντι στον άλλον, η αντίδραση στην κλιματική αλλαγή, η δημοκρατία, η χρηστή διακυβέρνηση και η διασφάλιση της ειρήνης και της παιδείας.

Το αφετηριακό σημείο για οποιαδήποτε θετική εξέλιξη, σύμφωνα με τις προτάσεις της ερευνητικής ομάδας, είναι η παροχή ισότιμης εκπαίδευσης. Αυτός θα πρέπει να είναι και ο διακηρυγμένος γενικός στόχος της εκπαίδευσης. Με αυτόν τον τρόπο κρίνεται πως θα επιτευχθεί η ευημερία για άτομα, οικογένειες και κοινωνίες. Για να γίνει όμως αυτό, χρειάζεται να μην αποκλείονται με οποιονδήποτε τρόπο οι ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες από την εκπαιδευτική διαδικασία. Έτσι θα αποκτήσουν τις δεξιότητες για εύρεση εργασίας και μια πιο αξιοπρεπή ζωή.

Ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντας για τη βελτίωση της εργασιακής ζωής και των αναπτυξιακών αποτελεσμάτων είναι η επιχειρηματικότητα, η οποία προσδιορίζεται ως ετοιμότητα για υιοθέτηση τεχνικών αλλαγών και ικανότητα για καινοτομία. Αν και έχει αμφισβητηθεί η σημασία της εκπαίδευσης σε συλλογικό επίπεδο, με ορισμένες θέσεις να ισχυρίζονται ότι η εκπαιδευτική ανάπτυξη είναι υποπροϊόν της οικονομικής ανάπτυξης, υπάρχουν στοιχεία, σύμφωνα με τις εκθέσεις, που δείχνουν ότι ισχύει το αντίστροφο, δηλαδή η εκπαίδευση οδηγεί σε βελτίωση της οικονομικής ευημερίας. Κι αυτό ισχύει κυρίως σε μια ισότιμη εκπαίδευση.

Επίσης αναγνωρίζεται, σε αντίθεση με το παρελθόν, η σημασία της εκπαίδευσης για τη διαμόρφωση αξιών και την προαγωγή της κοινωνικής συνοχής. Η ποιοτική εκπαίδευση προάγει την ανεκτικότητα, την ειρήνη και την ασφάλεια και μπορεί να οδηγήσει στη χρηστή διακυβέρνηση και τη δημοκρατικότητα.

Επειδή όμως η εκπαίδευση δεν είναι κάτι που τελείται στο κενό, η έκθεση εξετάζει τις δύο σημαντικότερες παραμέτρους: το διδακτικό προσωπικό και το πρόγραμμα μαθημάτων. Ως προς το διδακτικό προσωπικό, σημασία έχουν οι διδακτικές πρακτικές που ακολουθούνται ή θα τεθούν σε εφαρμογή. Διότι, απαραίτητη προϋπόθεση για μια ισότιμη εκπαίδευση είναι να υπάρξουν η κατάλληλη διδακτική πρακτική και η διαμόρφωση του μαθησιακού περιβάλλοντος που είναι απαραίτητο για την επίτευξη των στόχων.

Εδώ, ο πυρήνας είναι η επίτευξη της ποιοτικής εκπαίδευσης. Για να γίνει αυτό όμως, σύμφωνα με την έκθεση, απαιτείται να υπάρχουν αρκετοί διδάσκοντες, ώστε να διασφαλίζεται η ύπαρξη τάξεων με αριθμό μαθητών τέτοιον που δεν θα δημιουργεί πρόβλημα στη διδασκαλία. Στη συνέχεια, οι διδάσκοντες θα πρέπει να είναι κατάλληλα εκπαιδευμένοι, ώστε να είναι σε θέση να δίνουν την πρέπουσα σημασία σε ζητήματα που ανακύπτουν μέσα στην αίθουσα και παράλληλα να μπορούν να καθοδηγήσουν τα παιδιά σε μάθηση εποικοδομητική για τα ίδια και την κοινωνία. Τέλος, οι ποιοτικοί διδάσκοντες θα πρέπει να καλύπτουν όλες τις περιοχές μιας χώρας, ώστε όλοι οι διδασκόμενοι να λαμβάνουν ποιοτική εκπαίδευση και να μην υπάρχον αποκλεισμοί. Βέβαια, για την αποτελεσματικότερη διδασκαλία είναι απαραίτητες και οι αξιολογήσεις, τόσο των μαθητών όσο και των ίδιων των διδασκόντων.

Για να γίνουν τα παραπάνω, καταλήγει η αναφορά, απαιτείται το κατάλληλο πρόγραμμα μαθημάτων. Γι’ αυτό απαιτούνται σημαντικές μεταρρυθμίσεις, οι οποίες θα στοχεύουν στην επίτευξη των προαναφερθέντων. Το πρόγραμμα θα πρέπει να προετοιμάζει τους νέους για να αντιμετωπίσουν σημαντικά ζητήματα, πέρα από την επαγγελματική αποκατάσταση, όπως η αντιμετώπιση των ποικίλων περιβαλλοντικών προβλημάτων και η προαγωγή της δημοκρατίας.

Ολοκληρώνοντας, αξίζει να αναφερθούν, έστω επιγραμματικά, οι πέντε συγκεκριμένοι στόχοι που προτείνει η έκθεση:

1. Ολοκλήρωση της εκπαίδευσης μέχρι και το γυμνάσιο.

2. Ποιότητα της φροντίδας και της εκπαίδευσης μέχρι και το γυμνάσιο.

3. Απόκτηση δεξιοτήτων για τους νέους και τους ενήλικες.

4. Εξάλειψη των ανισοτήτων.

5. Χρηματοδότηση της εκπαίδευσης.

Βέβαια, οι προτάσεις αυτές αφορούν όλες τις χώρες και όχι συγκεκριμένες περιπτώσεις. Ωστόσο, χρειάζεται να γίνονται, τόσο για να αποκτούμε μια γενική εικόνα για την κατάσταση της παιδείας παγκοσμίως και την κατεύθυνση που ακολουθεί ή θα πρέπει να ακολουθήσει, ώστε να είμαστε σε θέση να αξιολογούμε αποτελεσματικότερα τη δική μας παιδεία.

Μιχάλης Κατσιμίτσης, PhD