Οι εργασιακές συνθήκες και η οικονομική κρίση

Η κρίση που ταλανίζει την Ευρωζώνη δεν μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστες τις εργασιακές συνθήκες, βέβαια με διαφορετικό τρόπο και σε άλλο βαθμό από χώρα σε χώρα. Σε γενικές γραμμές, αυτό που έχει επικρατήσει είναι: λιγότερη εργασία, μειωμένος συνολικός χρόνος εργασίας, λιγότερες υπερωρίες, αύξηση της εργασιακής ανασφάλειας, περιορισμένες εναλλακτικές επιλογές για τους εργαζομένους, πάγωμα και περικοπές μισθών. Επιπλέον, έχει παρατηρηθεί επιδείνωση της ισορροπίας μεταξύ εργασιακής και προσωπικής ζωής, αυξημένο άγχος στην εργασία, υψηλότερος κίνδυνος εκφοβισμού και παρενόχλησης, μείωση των ωρών απουσίας από τη δουλειά, ανάπτυξη της άτυπης οικονομίας και μεταβολές στα μεταναστευτικά πρότυπα.

Η πρόσφατη έρευνα του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τις Εργασιακές Συνθήκες (EuropeanWorkingConditionsObservatory) του Eurofound (Ιούλιος 2013) σκιαγραφεί τις μεταβολές των εργασιακών συνθηκών λόγω της κρίσης και κατατάσσει τις χώρες ανάλογα με τις μεταβολές αυτές. Για να το κάνει αυτό βασίζεται σε δείκτες όπως η εργασιακή ανασφάλεια, η ακούσια μερική απασχόληση, η καθαρή μετανάστευση, η ισορροπία εργασιακής-προσωπικής ζωής, η ένταση της εργασίας, η απουσία από την εργασία, τα εργατικά ατυχήματα και, τέλος, η ικανοποίηση από την εργασία.

Από τους δείκτες αυτούς, η εργασιακή ανασφάλεια και η αθέλητη μερική απασχόληση εμφανίζουν τη σημαντικότερη μεταβολή. Όσον αφορά στην πρώτη, από το παρακάτω διάγραμμα φαίνεται πως εντάθηκε περισσότερο στην Ελλάδα και στην Κύπρο, καθώς το ποσοστό των εργαζομένων που θεωρούν πως είναι πολύ πιθανό το προσεχές χρονικό διάστημα να χάσουν τη δουλειά τους αυξήθηκε μεταξύ 2007 και 2012 σχεδόν κατά 22,5 ποσοστιαίες μονάδες. Μεγάλη αύξηση παρατηρείται και στην Ισπανία, την Πορτογαλία και την Ιρλανδία. Στον αντίποδα βρίσκονται η Γερμανία, η Φινλανδία, η Σουηδία και το Βέλγιο. Στις χώρες αυτές η εργασιακή ανασφάλεια κατέγραψε πτώση κατά -2,38, -1,85, -1,4 και -0,44 ποσοστιαίες μονάδες, αντίστοιχα.

Πηγή: Eurofound (2013).

Σημείωση: % των εργαζομένων που θεωρούν ότι είναι πολύ ή αρκετά πιθανό να χάσουν τη δουλειά τους τούς επόμενους έξι μήνες.

Άνοδος παρατηρείται στη μερική απασχόληση. Ωστόσο, εκρηκτική αύξηση σημειώνει η ακούσια εργασία μερικής απασχόλησης, δηλαδή η αποδοχή μιας θέσης μερικής απασχόλησης λόγω αδυναμίας εύρεσης μιας θέσης πλήρους απασχόλησης. Σε χώρες που επηρεάστηκαν λιγότερο από την κρίση, όπως η Αυστρία, το Βέλγιο και η Γερμανία, η αθέλητη μερική απασχόληση καταγράφει αρνητικούς ρυθμούς ανάπτυξης, ενώ σε εκείνες που επηρεάστηκαν περισσότερο από την κρίση, όπως η Ελλάδα, η Ιρλανδία, η Ισπανία, η Κύπρος και η Λετονία, η αύξηση των ατόμων που άθελά τους εργάζονται με όρους μερικής απασχόλησης ξεπερνάει τις 15 ποσοστιαίες μονάδες.

Διάγραμμα 2. Εξέλιξη της μερικής απασχόλησης (part-time) και αθέλητη μερική απασχόληση κατά της διάρκεια της κρίσης

Πηγή: Eurofound (2013).

Σημείωση: Μερική απασχόληση: ποσοστιαία μεταβολή των ατόμων που εργάζονταν σε θέσεις μερικής απασχόλησης μεταξύ του 2007-2011. Αθέλητη μερική απασχόληση: ποσοστιαία μεταβολή (2007-2011) των ατόμων σε θέσεις μερικής απασχόλησης που, όμως, είχαν αποδεχτεί τη μερική απασχόληση λόγω αδυναμίας εύρεσης μιας θέσης πλήρους απασχόλησης.

Το γενικότερο τοπίο, επομένως, που έχει δημιουργηθεί, χαρακτηρίζεται από υψηλότερη εργασιακή ανασφάλεια και λιγότερες εργασιακές επιλογές. Παράλληλα, παρατηρείται μεταβολή των μεταναστευτικών προτύπων, με τις χώρες που επλήγησαν εντονότερα (Ιρλανδία, Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία) να εμφανίζουν αρνητική καθαρή μετανάστευση μεταξύ 2007 και 2011. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως ο αριθμός των ατόμων που μετανάστευσε στις χώρες αυτές το εν λόγω διάστημα, υπολείπεται του αριθμού εκεινων που έφυγαν από τις χώρες αυτές προκειμένου να αναζητήσουν εργασία σε άλλη χώρα. Ακόμα, οι εργαζόμενοι σ’ αυτή την ομάδα χωρών αντιμετωπίζουν υψηλότερη ένταση στην εργασία τους (δηλαδή υψηλότερο φόρτο εργασίας, υψηλότερη πίεση και υψηλότερες εργασιακές απαιτήσεις), ενώ η ικανοποίηση από την εργασία είναι αρκετά χαμηλή και σε πολλές περιπτώσεις αρνητική.

Πέρα από την οικονομική κρίση, επομένως, υπάρχει και κρίση στις εργασιακές συνθήκες. Αυτή, όμως, μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα για την επανεξέταση παραδοσιακών πολιτικών και στρατηγικών, δημιουργώντας ένα περιβάλλον πιο πρόσφορο για ριζικές καινοτομίες. Η επιλογή να βελτιωθεί η ποιότητα της εργασίας ως τρόπος εξόδου από την κρίση παραμένει ανεκμετάλλευτη.

Δανιηλοπούλου Νικολέτα
Οικονομολόγος, MSc