Η αυτοεικόνα και ο ιδανικός εαυτός μας

Η αυτοεικόνα, δηλαδή η άποψη που έχουμε για τον εαυτό μας, είναι η σπουδαιότερη πτυχή της διαμόρφωσης της προσωπικότητάς μας και παίζει σημαντικό ρόλο στην ψυχοσύνθεσή μας. Με το πέρασμα του χρόνου κατασκευάζουμε μια σχετικά σταθερή εικόνα για τον εαυτό μας, η οποία αλλάζει όταν βρεθούμε αντιμέτωποι με την αναπόφευκτη πραγματικότητα, ότι δηλαδή η εικόνα αυτή δεν είναι πλέον αληθινή.

Οι σημαντικότερες πηγές πληροφοριών που χρησιμοποιούμε, για να διαμορφώσουμε και να διατηρήσουμε την εικόνα του εαυτού, είναι η παρατήρηση του τρόπου με τον οποίο αντιδρούν οι άλλοι και ιδιαίτερα οι πιο σημαντικοί προς εμάς (Σημαντικοί Άλλοι). Επίσης, η αυτοεικόνα μας διαμορφώνεται, όταν συγκρίνουμε τον εαυτό μας με τους άλλους ή και όταν προσπαθούμε να μοιάσουμε σε κάποιον, συνήθως κάποιον που θαυμάζουμε (η εφηβεία είναι μια τέτοια περίοδος). Παίρνουμε συνεχώς πληροφορίες συναγωνιζόμενοι τους άλλους, ανατροφοδοτούμενοι από τους άλλους σχετικά με τις επιδόσεις και τη συμπεριφορά μας, καθώς και από τις επιρροές που ασκούμε εμείς πάνω τους. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τα πρόσωπα με τα οποία έχουμε μακροχρόνια σχέση, όπως τα μέλη της οικογένειάς μας. Οι ρόλοι που παίζουμε διαμορφώνουν την αυτοεικόνα μας. Για παράδειγμα, πολλοί, όταν τους ζητηθεί να περιγράψουν τον εαυτό τους, το κάνουν με τους όρους του επαγγέλματος που ασκούν και σύμφωνα με τις προσδοκίες τους για το πώς θα έπρεπε να παιχτεί ένας παρόμοιος ρόλος.

Η αυτοεικόνα συνδέεται με την αυτοεκτίμηση, της οποίας τα επίπεδα καθορίζονται από την αξία που αποδίδουμε στον εαυτό μας, σε συνδυασμό με την άποψη που έχουν οι άλλοι για εμάς. Η ανεπαρκής διαμόρφωση της αυτοεικόνας μας μπορεί να μας οδηγήσει σε σύγχυση και σε χαμηλή αυτοεκτίμηση, κάτι που εγκυμονεί κινδύνους για την επίτευξη των στόχων μας. Ο τρόπος με τον οποίο σκεφτόμαστε για τον εαυτό μας καθορίζει και το είδος της συμπεριφοράς που δείχνουμε στους άλλους, επειδή προσπαθούμε να κάνουμε προβλέψεις για το πώς εκείνοι θα μας δεχτούν και έτσι μπορούμε να προκαθορίσουμε την εξέλιξη μιας κατάστασης πριν ακόμη αναμειχθούμε σε αυτήν. Αν αυτές οι προσδοκίες πραγματοποιηθούν στο μεγαλύτερο μέρος, τότε επιβεβαιώνεται η εικόνα που έχουμε για εμάς. Αν όχι, ενδέχεται να νιώσουμε σύγχυση και αυτό είναι μία από τις αιτίες για τις οποίες αγνοούμε όσους δεν επιβεβαιώνουν την άποψη που έχουμε για τον εαυτό μας.

Το ιδανικό εγώ, η ιδανική εικόνα αναφέρεται σε εκείνο που θα θέλαμε να είμαστε (σωματικά, σε επίπεδο συμπεριφοράς, επιτευγμάτων). Αυτή είναι μια προσωπική κατασκευή και μπορεί να βρίσκεται σε αντίθεση τόσο με τη συνηθισμένη εικόνα του εαυτού μας όσο και με την εικόνα που έχουν οι άλλοι για εμάς. Τα άτομα που εμφανίζουν νευρώσεις παρουσιάζουν μεγάλη απόκλιση μεταξύ της αυτοεικόνας τους και του ιδανικού τους εγώ, και κατά συνέπεια εμφανίζουν πολύ χαμηλή αυτοεκτίμηση. Ο ιδανικός εαυτός δεν είναι κάτι στατικό. Αναδιαμορφώνεται κατά την ανάπτυξή μας διαρκώς, ενώ επηρεάζεται από τις κοινωνικές, πολιτισμικές και περιβαλλοντικές συνθήκες στις οποίες ζούμε και προσαρμοζόμαστε. Η δική μας όμως ξεχωριστή ταυτότητα αφορά την ισορροπία μεταξύ εαυτού και άλλων, αναφέρεται στον τρόπο που διαφοροποιούμε τον εαυτό μας από τους άλλους και συνιστά τον πυρήνα των εμπειριών και της προσωπικής μας ύπαρξης. Είναι σημαντικό λοιπόν να γνωρίσει κανείς τον εαυτό του όπως πραγματικά είναι, καθώς κάθε άτομο είναι μοναδικό και ξεχωριστό, με δικές του εμπειρίες και επιτεύγματα.

Βίκυ Ξηρού
Ψυχολόγος