Εσείς πόσο αντέχετε; Απλά μαθήματα ψυχικής ανθεκτικότητας (Μέρος Α)

Μέρες παράξενες, θαυμάσιες μέρες…

Ζούμε μέρες περίεργες τον τελευταίο καιρό… Από την μια η οικονομική κρίση, μια κρίση που ανέτρεψε την ζωή που είχαμε ως δεδομένη, και από την άλλη μια διευρυμένη κοινωνική κρίση που στο πέρασμα της αφήνει πολλά τραύματα. Αυτοκτονίες ανθρώπων που δεν άντεξαν τις νέες συνθήκες, δολοφονίες άλλων, άλλοτε για 5 euro και άλλοτε για τις πολιτικές τους πεποιθήσεις, απολύσεις, ανεργία, οικονομική δυσχέρεια, μια μόνιμη αίσθηση ανασφάλειας για ένα αύριο που τρομάζει… Όλοι έχουμε να αφηγηθούμε για έναν δικό μας άνθρωπο που έχασε τη δουλειά του μετά από 20 χρόνια, για έναν φίλο που αποχαιρετήσαμε όταν εκείνος αποφάσισε να αναζητήσει μια καλύτερη τύχη σε πατρίδες μακρινές, για έναν γνωστό μας που δεν άντεξε την πίεση και κατέρρευσε ψυχολογικά. Μέσα σε αυτήν την συνθήκη, που μοιάζει να βρισκόμαστε όλοι αντιμέτωποι με ένα γενικευμένο συναισθηματικό τραύμα, οι ψυχικές μας αντοχές δοκιμάζονται, αλλά είναι και αυτές που μπορούν να μας κρατήσουν όρθιους.

Τι είναι η ψυχική ανθεκτικότητα;

Η ιδέα της ψυχικής ανθεκτικότητας αποτελεί μια νέα οπτική για τον τρόπο που τα παιδιά και οι ενήλικες ανακάμπτουν μετά από μια τραυματική εμπειρία ή στρεσσογόνο κατάσταση της ζωής τους. Ουσιαστικά πρόκειται για την ικανότητα αποτελεσματικής προσαρμογής του ανθρώπου, στις κακοτυχίες και τα αγχογόνα γεγονότα της ζωής, όπως είναι η απώλεια της δουλειάς, η ασθένεια, ένας χωρισμός, μια φυσική καταστροφή ή η οικονομική κρίση. Αν δεν έχουμε ενισχυμένη ψυχική ανθεκτικότητα, είναι πιθανό να σκεφτόμαστε συνέχεια τα προβλήματα, να αισθανόμαστε θύματα των καταστάσεων, να νιώθουμε αβοήθητοι ή να στρεφόμαστε σε ανθυγιεινές συμπεριφορές όπως η κατάχρηση αλκοόλ και ουσιών, σε μια προσπάθεια να αντιμετωπίσουμε τη δύσκολη κατάσταση. Αν θέλετε να ελέγξετε τα επίπεδα της ψυχικής σας ανθεκτικότητας, σκεφτείτε καταρχήν τον τρόπο που αντιδράτε όταν κάτι πάει στραβά.. Έχετε την τάση να το ξεπερνάτε ή καταρρέετε;

Η ψυχική ανθεκτικότητα, βέβαια, δεν συνεπάγεται απουσία δυσκολιών ή κινδύνων. Ο συναισθηματικός πόνος και η θλίψη είναι συχνές σε άτομα που έχουν υποστεί μεγάλες αντιξοότητες ή ψυχικά τραύματα στη ζωή τους. Στην πραγματικότητα, ο δρόμος προς την ψυχική αντοχή είναι πιθανό να συνεπάγεται σημαντική συναισθηματική δυσφορία.

Η ψυχική ανθεκτικότητα, δηλαδή, δεν αποτελεί μια μαγική λύση η οποία θα εξαφανίσει τα προβλήματα, αλλά μπορεί να μας δώσει την δυνατότητα να εξετάσουμε εναλλακτικές λύσεις, να μην ακυρώνουμε τη χαρά της ζωής και να διαχειριστούμε με πιο αποτελεσματικό τρόπο το στρες. Μας προσφέρει προστασία από διάφορα προβλήματα ψυχικής υγείας, όπως η κατάθλιψη και το άγχος. Μπορεί επίσης να βοηθήσει στην αντιστάθμιση παραγόντων που αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης ψυχικών δυσκολιών, όπως είναι η έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης, το να πέφτει κανείς θύμα εκφοβισμού ή η ύπαρξη προηγούμενου τραύματος. Αν αντιμετωπίζετε μια υπάρχουσα ψυχική δυσκολία, η αύξηση της ψυχικής ανθεκτικότητας, μπορεί να βελτιώσει την ικανότητά σας να την αντιμετωπίσετε.

Παράγοντες που ενισχύουν την ψυχική ανθεκτικότητα

Ένας συνδυασμός παραγόντων συμβάλλει στην ανάπτυξη της ψυχικής ανθεκτικότητας. Πλήθος μελετών έχουν εντοπίσει στα ψυχικώς ανθεκτικά άτομα έναν κοινό πυρήνα ατομικών χαρακτηριστικών, αλλά και υποστηρικτικών δικτύων από την οικογένεια μέχρι την ευρύτερη κοινότητα, ανεξαρτήτως κοινωνικό-οικονομικού επιπέδου, εθνότητας ή πολιτισμικού πλαισίου.

Ως πρωταρχικός παράγοντας εμφανίζεται η ύπαρξη υποστηρικτικών σχέσεων εντός και εκτός της οικογένειας. Υγιείς και ζεστές σχέσεις, που βασίζονται στην αγάπη και την εμπιστοσύνη, παρέχουν το κατάλληλο πλαίσιο για να αντέχουμε τις δυσκολίες της ζωής. Πρόσθετοι παράγοντες που συνδέονται με την ανθεκτικότητα είναι οι κοινωνικές δεξιότητες (ικανότητα λήψης αποφάσεων, διεκδικητικότητα, ικανότητα επίλυσης προβλημάτων, έλεγχος παρορμητικότητας,), η θετική αίσθηση εαυτού, οι δεξιότητες επικοινωνίας, η αυτό-αποτελεσματικότητα, καθώς και η ικανότητα του ατόμου να κάνει ρεαλιστικά σχέδια και να λαμβάνει μέτρα για την υλοποίησή τους.

Η παρουσία έστω και ενός προστατευτικού παράγοντα μπορεί να είναι επαρκής για την αντιμετώπιση δυσκολιών και αγχογόνων πλαισίων.

Η ψυχική ανθεκτικότητα δεν είναι ένα γνώρισμα που οι άνθρωποι είτε έχουν, είτε δεν έχουν, αλλά αντίθετα στηρίζεται σε εγγενείς μηχανισμούς που, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, διαθέτουμε όλοι. Περιλαμβάνει συμπεριφορές, σκέψεις και δεξιότητες που με την κατάλληλη «εκπαίδευση» μπορούν να αναπτυχθούν και να ενισχυθούν.

Ματίνα Λαγουδάκη
Ψυχολόγος

* Στο Μέρος Β’ του άρθρου θα αναλυθούν οι στρατηγικές που έχει φανεί ότι λειτουργούν ενισχυτικά στην ψυχική ανθεκτικότητα.