Απέτυχα. Και τώρα, τι;

Πορευόμαστε στη ζωή έχοντας περισσότερες αποτυχίες παρά επιτυχίες. Ο λόγος που συνήθως δεν το συνειδητοποιούμε αυτό είναι ότι πάντα σκεφτόμαστε και ζούμε με τις επιτυχίες μας. Όταν καταφέρουμε αυτό που θέλουμε, τείνουμε να εστιάζουμε στην επιτυχία και να προσπαθούμε να τη διατηρήσουμε, λησμονώντας τις αποτυχίες μας.

Ωστόσο, ορισμένες φορές, ανάλογα με το πόσο σημαντικό θεωρούμε ότι είναι αυτό για το οποίο αγωνιζόμαστε, μια αποτυχία ενδέχεται όχι μόνο να μας στενοχωρήσει, αλλά και να μας οδηγήσει σε αδιέξοδο. Τότε αρχίζουν οι αρνητικές σκέψεις, οι οποίες, αν μείνουν ανεξέλεγκτες, εντείνουν τα αρνητικά συναισθήματα και το αδιέξοδο φαίνεται αδύνατον να ξεπεραστεί.

Η αποτυχία υπάρχει επειδή προσπαθούμε για την επιτυχία. Αν δεν επιδιώκουμε τίποτα, δεν υπάρχει καμία περίπτωση να αποτύχουμε. Γιατί όμως αποτυγχάνουμε; Ο πρώτος και βασικός λόγος είναι ότι δεν έχουμε τη δυνατότητα να καθορίσουμε πλήρως τη ζωή μας. Κανείς δεν ελέγχει ολοκληρωτικά το τι μπορεί να κάνει είτε στο παρόν είτε στο μέλλον. Αυτό σημαίνει ότι σε κάθε κατάσταση που βιώνουμε, είτε πρόκειται να βιώσουμε, παρεμβαίνουν στις πράξεις μας πολλοί άλλοι παράγοντες, όπως οι επιθυμίες και οι προσπάθειες ανθρώπων, των οποίων τις πράξεις δεν ελέγχουμε, άλλοι τους οποίους δεν γνωρίζουμε, ζητήματα υγείας κτλ. Με άλλα λόγια, η ζωή μας έχει έναν ρευστό χαρακτήρα ως προς την εξέλιξή της. Μπορεί να μην παίζουμε ζάρια, αλλά κανείς μας δεν ζει σε απόλυτα ελεγχόμενο από αυτόν περιβάλλον. Ορισμένες φορές, μάλιστα, η επιτυχία σε φαίνεται να αποτελεί την εξαίρεση.

Το ζήτημα δεν είναι αν και πώς μπορούμε να αποφύγουμε μια αποτυχία, διότι αυτό σημαίνει ότι ξέρουμε πώς να πετυχαίνουμε. Το ζήτημα είναι αν και τι θα μπορούσαμε να κάνουμε για να αντιμετωπίσουμε μια αποτυχία, ειδικά όταν αυτή αφορά κάτι σημαντικό.

Κατ’ αρχάς θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε τον εκάστοτε στόχο μας ως ένα στόχο τοξοβολίας. Ένα βέλος μπορεί να πετύχει το στόχο του από διάφορα σημεία και με διάφορους τρόπους: από ψηλά, από χαμηλά, από τα πλάγια κτλ. Ως εκ τούτου, ο στόχος μας μπορεί να επιτευχθεί με διάφορους τρόπους. Αυτό, λοιπόν, που θα πρέπει εξαρχής να κάνουμε, όταν πρόκειται να προσπαθήσουμε για κάτι, είναι να μην περιοριζόμαστε μόνο σε ένα «δρόμο», αλλά να χαράζουμε όλες τις πιθανές «διαδρομές», δηλαδή να έχουμε ήδη κατά νου εναλλακτικούς τρόπους επίτευξής του σκοπού μας. Με αυτόν τον τρόπο η αποτυχία ασκεί πολύ λιγότερη αρνητική επιρροή πάνω μας. Το αντίστοιχο θα πρέπει να γίνει όταν έχουμε αποτύχει, χωρίς να είχαμε προηγουμένως αναζητήσει αυτές τις εναλλακτικές. Με άλλα λόγια, να συγκρατήσουμε την απογοήτευσή μας και να αναζητήσουμε τότε τις εναλλακτικές.

Υπάρχει, όμως, η περίπτωση απουσίας εναλλακτικών. Εδώ τα ενδεχόμενα είναι δύο: πρώτον, να νομίζουμε ότι δεν υπάρχουν εναλλακτικές – κάτι που είναι περισσότερο σύνηθες απ’ ό,τι νομίζουμε. Σε αυτήν την περίπτωση, χρειάζεται αυτοσυγκράτηση και έλεγχο για να δούμε αν πράγματι υπάρχουν ή όχι εναλλακτικές. Τότε θα τις ανακαλύψουμε.

Δεύτερον, πράγματι δεν υπάρχουν εναλλακτικές. Σε αυτή την περίπτωση, η αποτυχία δημιουργεί έντονα αρνητικά συναισθήματα και την αίσθηση του αδιεξόδου, το οποίο πράγματι υπάρχει σε αυτή την περίπτωση. Υπάρχουν τρόποι για να γλιτώσουμε από αυτό το τόσο δυσάρεστο συναίσθημα;

Η απάντηση είναι θετική. Από τη στιγμή που είμαστε βέβαιοι ότι δεν υπάρχει άλλος τρόπος για να επιτύχουμε αυτό που έχουμε θέσει ως σκοπό, τότε θα πρέπει να επανεξετάσουμε την κατάσταση συνολικά. Δεν έχει κανένα απολύτως νόημα να εγκλωβιζόμαστε σε μια αδιέξοδη κατάσταση, ειδικά όταν πλέον είναι σίγουρο ότι δεν υπάρχει καμία πιθανότητα επιτυχίας.

Επανεξέταση σημαίνει επαναπροσδιορισμός. Με άλλα λόγια, η αποτυχία δηλώνει πως ο στόχος αυτός δεν είναι για εμάς. Αυτό δεν θα πρέπει να το εννοήσουμε με κάποια μεταφυσική έννοια. Απλώς τα δεδομένα των καταστάσεων και οι δυνατότητές μας είναι τέτοιες ώστε τις υπερβαίνει ο στόχος που έχουμε θέσει. Σαν να θέλουμε να αγοράσουμε ένα ακριβό αυτοκίνητο, ενώ δεν έχουμε λεφτά ούτε για ποδήλατο.

Επαναπροσδιορισμός σημαίνει εκ νέου εξέταση του σκοπού: διερεύνηση του ευρύτερου πλαισίου, όπου τον έχουμε εντάξει (γιατί πάντα θέλουμε κάτι για κάποιο λόγο), έλεγχος των δεδομένων (παραμέτρων της κατάστασης, προσωπικών δυνατοτήτων), εξέταση και εντοπισμός ενός άλλου στόχου, ο οποίος θα καλύπτει τις ανάγκες που επρόκειτο να μας καλύψει ο ανέφικτος σκοπός μας και προσπάθεια κατάκτησής του.

Προφανώς, αυτά δεν είναι εύκολα. Ειδικά, όταν η αποτυχία λογίζεται ως σημαντική. Εξάλλου, αν ήταν κάτι εύκολο, δεν θα αποτελούσε πρόβλημα. Χρειάζεται συγκέντρωση και ανασύνταξη των δυνάμεων, κάτι που μαθαίνεται.

Υπάρχει όμως ένα μεγαλύτερο πρόβλημα, πέρα από τα αρνητικά συναισθήματα που προκαλεί η αποτυχία, το οποίο ορισμένοι είναι δύσκολο να συνειδητοποιήσουν: ο «εθισμός» στην αποτυχία. Σε αυτή την περίπτωση, τίθενται ανέφικτοι στόχοι (όσο ρεαλιστικοί κι αν φαίνονται), με αποτέλεσμα την επαναλαμβανόμενη αποτυχία. Σε αυτή την περίπτωση, χρειάζεται να εξετάσουμε αν τελικά θέλουμε να πετύχουμε ή φοβόμαστε την επιτυχία, επειδή δεν ξέρουμε πώς να τη διαχειριστούμε. Οπότε η αποτυχία αντικαθιστά την επιτυχία, γιατί είναι κάτι γνωστό και διαχειρίσιμο. Είναι η περίπτωση που θα πρέπει να εξετάσουμε συνολικά το σχέδιο ζωής μας.

Σε κάθε περίπτωση, η αποτυχία δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως εμπόδιο ή, ακόμα χειρότερα, ως αδιέξοδο. Αποτελεί ένα σκαλοπάτι προς την επιτυχία. Λέγεται πως ο Έντισον έκανε πάνω από 1.000 προσπάθειες μέχρι να καταφέρει να φτιάξει τον ηλεκτρικό λαμπτήρα. Κι όταν του ζήτησαν να σχολιάσει τι αισθανόταν για τις αποτυχίες αυτές, φέρεται να είπε: «Δεν απέτυχα 1.000 φορές, απλώς βρήκα 1.000 τρόπους με τους οποίους το σχέδιό μου δεν δουλεύει».

Μιχάλης Κατσιμίτσης, PhD