Βιοπληροφορικός

Γενική Περιγραφή: Αντικείμενο της εργασίας του Βιοπληροφορικού είναι η χρησιμοποίηση των επιστημών της Πληροφορικής και της Τεχνολογίας των Ηλεκτρονικών Υπολογιστών για την επίλυση προβλημάτων της Βιολογίας και των υπόλοιπων Επιστημών Ζωής. Ειδικότερα, ο Βιοπληροφορικός ασχολείται με τον υπολογισμό, την αποθήκευση, την ανάλυση, τη γραφική αναπαράσταση, την προσομοίωση/μοντελοποίηση και τελικά τη μετάδοση βιολογικών πληροφοριών με τη βοήθεια της τεχνολογίας. Αντιμετωπίζει τη βιολογία ως μια πληροφορική επιστήμη με την έννοια ότι η βάση της βιολογίας (το γονιδίωμα) χρησιμοποιεί ψηφιακή γλώσσα, τα στοιχεία του γενετικού κώδικα υπόκεινται σε ρυθμιστικό δίκτυο πρωτεϊνών και το όλο σύστημα έκφρασης της βιολογικής πληροφορίας είναι ταυτόχρονα πολύπλοκο και ιεραρχικό. Στην προσπάθειά του να συλλάβει και να ολοκληρώσει τα διάφορα επίπεδα βιολογικών πληροφοριών αναπτύσσει λογισμικά εργαλεία ανάλυσης και διαχείρισης δεδομένων, οργανώνει και διασυνδέει βάσεις βιολογικών δεδομένων (αλληλουχιών DNA, αμινοξικών αλληλουχιών, στερεοδιατάξεων πρωτεϊνών, δεδομένων λειτουργικής γονιδιωματικής, οικογενειών πρωτεϊνών κ.λπ.), και δημιουργεί μοντέλα προσομοίωσης βιολογικών συστημάτων, όπως των λειτουργιών του κυττάρου, των ιστών, των οργάνων κ.ά.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ενασχόληση με το μοριακό σχεδιασμό βιοδραστικών ενώσεων και το συσχετισμό του γενετικού υπόβαθρου με την ανταπόκριση σε θεραπεία (φαρμακογενομική), με στόχο την αντιμετώπιση διάφορων μολυσματικών ασθενειών μέσα από μακρόχρονες βιολογικές έρευνες. Επιπλέον, αντιμετωπίζει την πληθώρα και την ετερογένεια των προβλημάτων των επιστημών ζωής και προσφέρει δυναμική ανάδραση ανάμεσα στην επίλυσή τους και την παραπέρα ανάπτυξη νέων μεθόδων προσπέλασής τους (γενετικοί αλγόριθμοι, νευρωνικοί υπολογιστές κ.λπ.) με κέρδη για τη βασική και εφαρμοσμένη έρευνα και την προσφορά υπηρεσιών υγείας.

Επαγγελματική Κατοχύρωση: Τα επαγγελματικά δικαιώματα του Βιοπληροφορικού καθορίζονται από το γνωστικό αντικείμενο των βασικών σπουδών του. Εφόσον έχει κάνει σπουδές βιολογίας, τα επαγγελματικά του δικαιώματα ορίζονται από τον Ν. 716/77, το Π.Δ. 541/78, το Π.Δ. 256/1998 και το Π.Δ. 50, ΦΕΚ 39/5-3-01. Οι απόφοιτοι των φαρμακευτικών σχολών χρειάζεται να περάσουν από θεωρητικές και πρακτικές εξετάσεις ενώπιον ειδικών τμημάτων του Κεντρικού Συμβουλίου Υγείας (ΚΕΣΥ) στην Αθήνα ή τη Θεσσαλονίκη προκειμένου να λάβουν άδεια άσκησης επαγγέλματος, σύμφωνα με το Ν. 1963/91και το Π.Δ. 312/92. Επίσης, τα επαγγελματικά δικαιώματα των αποφοίτων ιατρικών σχολών προβλέπονται από το Β.Δ. 25-3/6-7-1955, ΦΕΚ Α/171 και τον Αναγκαστικό Νόμο 1565/1939, ΦΕΚ Α/16. Τα επαγγελματικά δικαιώματα όσων έχουν κάνει σπουδές Φυσικής και εργάζονται ως εκπαιδευτικοί στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση προβλέπονται από το Ν. 1566/1985, άρθρο 14 (ΦΕΚ 167/τ.Α/1985), το Ν. 2525/97 (ΦΕΚ 188-Α), καθώς και από το Δημοσιοϋπαλληλικό και το Διαρκή Εκπαιδευτικό Κώδικα. Όταν απασχολούνται στην ιδιωτική Εκπαίδευση, τα επαγγελματικά τους δικαιώματα κατοχυρώνονται, εκτός από Ν. 1566/1985, άρθρο 4, παρ. 12 (ΦΕΚ 167/τ. Α’/1985), και από τις συμβάσεις εργασίας μεταξύ εργοδοτών σχολαρχών και Ομοσπονδίας Ιδιωτικών Εκπαιδευτικών Λειτουργών Ελλάδας. 

Απαιτούμενη Εκπαίδευση: Σπουδές σε προπτυχιακό επίπεδο παρέχονται στα τμήματα Βιολογίας, Ιατρικής, Φαρμακευτικής, Φυσικής και των υπόλοιπων επιστημών Υγείας των πανεπιστημίων της χώρας και του εξωτερικού. Σπουδές σε μεταπτυχιακό επίπεδο παρέχονται στο Τμήμα Ιατρικής του Πανεπιστημίου Πατρών, το οποίο σε συνεργασία με τα Τμήματα Φαρμακευτικής, Φυσικής και Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, οργανώνουν και λειτουργούν Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στην Πληροφορική Επιστημών Ζωής. Στο ΔΠΜΣ γίνονται δεκτοί πτυχιούχοι τμημάτων Επιστημών Ζωής και Πληροφορικής και συναφών τμημάτων των ημεδαπών πανεπιστημίων και ΑΤΕΙ σύμφωνα με το άρθρο 5 παρ. 12γ του Ν2916/2001 ή αντίστοιχων τμημάτων ομοταγών ιδρυμάτων της αλλοδαπής των οποίων το πτυχίο έχει αναγνωριστεί από τον ΔΟΑΤΑΠ. Απαραίτητη προϋπόθεση για τη συμμετοχή των υποψηφίων στη διαδικασία επιλογής είναι η καλή γνώση της ελληνικής και της αγγλικής γλώσσας, η οποία πιστοποιείται από αναγνωρισμένο τίτλο σπουδών ή με ειδική εξέταση. Επίσης, η αξιολόγηση των υποψηφίων γίνεται με ατομική συνέντευξη ενώπιον επιτροπής. Το ΔΠΜΣ οδηγεί στην απονομή Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης στην «Πληροφορική Επιστημών Ζωής» με κατευθύνσεις: Βιοπληροφορική, Νευροπληροφορική και Ιατρική Πληροφορική, όπως και στην απονομή Διδακτορικού Διπλώματος. Στην κατεύθυνση «Βιοπληροφορική» προσφέρονται μαθήματα, όπως Τεχνητή/Υπολογιστική Νοημοσύνη στις Επιστήμες Ζωής, Εισαγωγή στη Βιοπληροφορική, Υπολογιστικές Μέθοδοι Μελέτης Γονιδιώματος-Πρωτεώματος, Μοριακός Σχεδιασμός Βιοδραστικών Ενώσεων-Μοντελοποίηση Κυτταρικών Λειτουργιών, Σύγχρονα Θέματα Βιοϊατρικής Έρευνας κ.ά., ενώ απαιτείται και εκπόνηση πτυχιακής εργασίας. Η διάρκεια σπουδών για το ΜΔΕ είναι κατ’ ελάχιστο τέσσερα διδακτικά εξάμηνα, ενώ για το ΔΔ έξι. Ακόμη, σπουδές σε μεταπτυχιακό επίπεδο παρέχονται στο Τμήμα Βιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, το οποίο οργανώνει και λειτουργεί Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στο γνωστικό αντικείμενο «Βιοπληροφορική». Στο ΠΜΣ γίνονται δεκτοί πτυχιούχοι τμημάτων Βιολογίας, Πληροφορικής, Μαθηματικών, Φυσικής, Χημείας, και λοιπών σχολών Θετικών Επιστημών, τμημάτων Ιατρικής, Φαρμακευτικής και των υπόλοιπων Επιστημών Υγείας, απόφοιτοι πολυτεχνικών σχολών, καθώς και αντίστοιχων Τμημάτων των ΑΤΕΙ, σύμφωνα με τις προϋποθέσεις του άρθρου 16 του Ν. 2327/95, εφόσον κριθεί ότι μπορούν να παρακολουθήσουν τα μαθήματα με επιτυχία. Η επιλογή φοιτητών για το Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης περιλαμβάνει προφορική συνέντευξη, ενώ απαραίτητη προϋπόθεση για συμμετοχή στο πρόγραμμα είναι η πολύ καλή γνώση της αγγλικής γλώσσας. Το ΜΔΕ στοχεύει στη δημιουργία ικανών επιστημόνων, οι οποίοι είναι δυνατόν να συμβάλουν τόσο στη σωστή και αποτελεσματική εφαρμογή των βιοπληροφορικών τεχνικών στη βιολογία, όσο και στην έρευνα και ανάπτυξη νέων μεθόδων βιοπληροφορικής ανάλυσης. Προσφέρονται μαθήματα, όπως Μοριακή Βιολογία και Γονιδιωματική, Βιομοριακή Δομή και Λειτουργία, Γλώσσες Προγραμματισμού και Εργαλεία Λογισμικού στη Βιοπληροφορική, Στατιστική στη Βιοπληροφορική, Αρχές και Μέθοδοι Βιοπληροφορικής, Η Πληροφορική στη Μελέτη και Προστασία της Βιοποικιλότητας, Υπολογιστική Ανάλυση Ακολουθιών Βιομακρομορίων, Υπολογιστική Ανάλυση Δομών Βιομακρομορίων, Μοριακή Αναγνώριση - Μοριακές Ασθένειες Δομικός Σχεδιασμός Φάρμακων, Μεθοδολογία της Έρευνας, Τεχνικές Ευφυών Συστημάτων στη Βιοπληροφορική, Δομές Δεδομένων - Βάσεις Δεδομένων Σχεδιασμός Βάσεων Βιολογικών Δεδομένων, Αρχιτεκτονική Εφαρμογών Διαδικτύου και Βιοπληροφορικής, Πολύπλοκα Προσαρμοστικά Συστήματα, Ειδικά Θέματα Βιοπληροφορικής κ.ά. Η ελάχιστη χρονική διάρκεια φοίτησης στο ΠΜΣ είναι τρία εξάμηνα και η μέγιστη έξι. Ο φοιτητής υποχρεούται κατά το τρίτο εξάμηνο σπουδών να εκπονήσει διπλωματική εργασία. Τέλος, σπουδές παρέχονται και σε πανεπιστήμια του εξωτερικού, με την προϋπόθεση όμως ότι οι τίτλοι που χορηγούν αναγνωρίζονται από το ελληνικό κράτος για την κατοχύρωση των ακαδημαϊκών και επαγγελματικών δικαιωμάτων.

Απαιτούμενες Δεξιότητες: Για το επάγγελμα του Βιοτεχνολόγου-Βιοπληροφορικού είναι απαραίτητες οι παρακάτω δεξιότητες και χαρακτηριστικά:

• Άρτια επαγγελματική κατάρτιση
• Μεθοδικότητα και οργανωτικότητα
• Συνδυασμός γνώσεων από διάφορα γνωστικά αντικείμενα (Μοριακή Βιολογία, Βιοχημεία, Γενετική, Φαρμακευτική, Τεχνολογίες Πληροφορικής, Μαθηματικά, Φυσική, Οργανική Χημεία κ.λπ.)
• Ικανότητα χρήσης μαθηματικών μεθόδων και υπολογιστικών τεχνικών για την περιγραφή και ανάλυση Βιολογικών Συστημάτων
• Γνώση γλωσσών προγραμματισμού (BIOJAVA κ.ά.) και εργαλεία λογισμικού στη Βιοπληροφορική
• Γνώση Στατιστικής και Μεθοδολογίας Έρευνας
• Τεχνικές Ευφυών Συστημάτων
• Αρχιτεκτονική Εφαρμογών Διαδικτύου
• Τήρηση του κώδικα δεοντολογίας
• Ηθική στην επιστημονική έρευνα
• Γνώση ξένων γλωσσών

Επαγγελματικές Προοπτικές: Μπορεί κάποιος να εργαστεί ως Βιοπληροφορικός σε εργαστήρια πανεπιστημίων, σε ερευνητικά ινστιτούτα (π.χ. Ινστιτούτο Έρευνας και Τεχνολογίας Ελλάδας), σε εταιρείες επιστημονικών μελετών, σε βιομηχανίες παραγωγής τροφίμων και φαρμακευτικών προϊόντων, αλλά και ως ελεύθερος επαγγελματίας. Επιπλέον, μπορεί να εργαστεί στα ΜΜΕ ή σε εκδοτικούς οίκους ως εξειδικευμένος επιστημονικός συνεργάτης και να ασχοληθεί με την αρθρογραφία σε επιστημονικά περιοδικά. Ακόμη, μπορεί να απασχοληθεί και ως εκπαιδευτικός στη μέση ή ανώτατη εκπαίδευση, μετά από παρακολούθηση παιδαγωγικών μαθημάτων. Ο κλάδος της Βιοπληροφορικής θεωρείται σήμερα παγκόσμια ένας από τους πλέον αναπτυσσόμενους κλάδους, ενώ ήδη έχει επιδείξει σημαντικά επιτεύγματα και έχει συγκεντρώσει ιδιαίτερα σημαντικές επενδύσεις. Παρά τη σχετικά πρόσφατη και υβριδική της προέλευση και την ποικιλομορφία του περιεχομένου της, η Βιοπληροφορική είναι ήδη ανεξάρτητος επιστημονικός κλάδος εξίσου σημαντικός με την πειραματική βιολογία. Επομένως, ένας Βιοπληροφορικός έχει πολλές δυνατότητες απασχόλησης είτε στον ακαδημαϊκό-ερευνητικό τομέα είτε σε εφαρμοσμένο επίπεδο, στο πεδίο του ευρύτερου βιομηχανικού κλάδου (Βιοτεχνολογία, Φαρμακογονιδιωματική, Μοριακή Ιατρική κ.λπ.), και στα θέματα σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος.

Εργασιακές Συνθήκες και Περιβάλλον: Εργάζεται σε εργαστήριο με κατάλληλα επιστημονικά όργανα και ηλεκτρονικούς υπολογιστές για την αξιολόγηση και την καταγραφή βιολογικών στοιχείων, τη σύγκριση δεδομένων, την οργάνωση και τη διαχείριση βάσεων δεδομένων, και την τελική εξόρυξη πολύτιμης πληροφορίας. Η δουλειά του Βιοπληροφορικού είναι ιδιαίτερα απαιτητική και επίπονη, ενώ οι υπερωρίες αποτελούν συχνό φαινόμενο κυρίως σε περιόδους εκπόνησης ερευνητικών προγραμμάτων. Οφείλει να λαμβάνει τα απαραίτητα μέτρα προστασίας και ασφάλειας και να ξεκουράζει τα μάτια και το σώμα του, όταν βρίσκεται πολλές ώρες μπροστά στον ηλεκτρονικό υπολογιστή και επεξεργάζεται πολύπλοκα βιολογικά δεδομένα. Συχνά χρειάζεται να μετακινείται τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, ώστε να λαμβάνει μέρος σε επιστημονικά συνέδρια και επιμορφωτικά σεμινάρια και να παρακολουθήσει τις εξελίξεις και την προαγωγή της γνώσης στον τομέα των επαγγελματικών του ενδιαφερόντων και δραστηριοτήτων.